Merkezi sinir sistemi

Beyin ve omurilikten oluşan merkezi sinir sistemi, üç katlı zarla çevrelenmiştir. Üç katlı zar sırasıyla en dışta dura mater, araknoid zar ve pia mater zardan oluşur. Kesintisiz şekilde merkezi sinir sistemini saran zarlar, çevresel sinir sisteminde hafif yapısal ve işlevsel değişikle devamlılık gösterir. En içteki pia zarla araknoid zarın arasındaki boşlukta sıvı doludur. Araknoid zarın uzantıları burada örümcek ağı gibi bağlantılar meydana getirmiştir. Uzantılarla pia mater zara bağlanan araknoid zar, arada oluşan boşluğu doldurur. Bu boşlukta beyin omurilik sıvısı bulunur. Sinir sisteminin beslenmesini ve oluşan atıkların atılmasını sağlayan sıvının yaşamsal önemi bulunmaktadır. İnsanda sinir sistemi bu zarlar ve aradaki sıvı dolu boşluklar sayesinde, etrafa karşı tampon vazifesi görür ve hasarlara karşı koruyucu etki yapar.

Beyni besleme işlevi olan kan damarlarının duvarları, daha damarlar beyne girerken yapı değişikliğine uğramakta ve başka bir maddenin kontrolsüz girişine izin vermeyecek şekilde yapısal özellik kazanmaktadır. Bu sayede sinir hücrelerinin yardımcıları ve dış kısımdan desteklenen kan beyin engeli denilen özel bir yapı oluşur. Böylece sinir sistemi kanda bulunan zararlı maddelerin istilasından korunur.

Sinir sisteminde yer alan merkezi sistemdeki yapılanma yukarıdan aşağıya doğrudur. Aşağıdaki bölümler daha kolay işlevleri yürütürken, yukarıda daha önemli işlevler yürütülür.

Omurilik: Merkezi sinir sisteminin en altındaki omurilik, sırttaki omur kemiklerinin arasındaki tüp şeklinde olan yapıdır. Burası çevreden gelen bilgilerin sinir sistemine girdiği, merkezden gelen emirlerinde çevresel sisteme iletildiği alandır. İstemsiz hareketlerde yani reflekslerde buradan kontrol edilir. Omurilikte iletilerin nereye ve nasıl gönderileceğini belirleyen elektriksel devreler sinir hücreleri sayesinde oluşturulur.

Beyin sapı: Bu merkezi sinir sisteminin alttan ikinci bölümüdür. Omurilik ve beyni birbirine bağlayan daha karmaşık hücrelerden oluşur. Yaşamsal fonksiyonlar açısından oldukça önemli bir alandır. Nefes almayı ve vermeyi, kalbin ritmini, damarlarda kanın dolaşmasını, dikkat, uyku ve uyanıklık hali gibi önemli fonksiyonları kontrol altında tutar. Beyin sapında omurilik soğanı olarak bilinen Bulpus ve pons bölgeleri bulunmaktadır. Temel hayati işlevlerin kontrolü Bulpus bölgesinde, kafa ve boyun işlevleri pons bölgesinde kontrol edilir. Pons bölgesi ayrıca beyni ve omuriliği bağlayan yolları kapsar.

Ara beyin: Beyin sapının üzerinde bulunur. Buradaki bölgeler vücudun iç dengesinin korunmasında, açlık, susuzluk, hormonların kontrolü, duygusal tepkiler, heyecanlar gibi önemli fonksiyonların düzenlenmesini sağlar.

Talamus: Beynin ortasındaki çift taraflı bir yapıdır. Vücuttan gelen duyuları beyin kabuğu bölgelerinin okuyacağı şekilde çevirmek, beyin kabuğundan gelenleri de alt bölümlere aktarmaktır. Burası aktarma merkezi olduğu kadar, işleme merkezi şeklinde görevini yapar. Beyin korteksine gönderilecek bilgileri derler ve bunları süzerek gönderir. Uyku ve uyanıklık döngüsünün sağlanmasına da yardımcı olur.

Hipotalamus: Burası beyindeki en ilginç alandır. 3 gram ağırlığından bu alanın işlevleri oldukça ilginçtir. Vücutta olan salgı bezlerinin ve kontrol sistemlerinin yürütülmesini sağlayan alandır. İstem dışı çalışan sistemleri kontrol eden en üst kontrol merkezi burasıdır. Vücuttaki sıvı ve iyon dengesinin korunması, annelik davranışı, açlık ve susuzluk hisleri, bağışıklık sistemi, zihinsel haller, stres yanıtı, kan basıncının düzenlenmesi, idrar çıkış kontrolünün yapılması, göz bebeklerinin genişlemesi, titreme gibi reflekslerin kontrolü gibi çok sayıda işlevi bulunan bir bölgedir.

Epifiz bezi: Talamusun arkasındaki bezden melatonin hormonu salgılanır. Bu hormon uyku ve uyanıklığın düzenlenmesinde etkilidir. Bunun salgılanması gözlerden gelen ışığın sayesinde hipotalamustan kontrol edilir. Işık olduğunda, hormonun salgılanması baskılanır. Gece uykusunda karanlıkta uyumak bu nedenle çok önemlidir. Uyku kalitesinin sağlanması, erken yaşlanma ile kanser gibi hastalıklardan korunma bununla bağlantılıdır.

Limbik sistem: Beyin kabuğunun altındaki yapıların oluşturduğu bir sistemdir. Bu yapılar temel zihin fonksiyonları ile heyecansal fonksiyonları düzenler. Bu bölgedeki hasarlar parkinson hastalığı gibi rahatsızlıkların oluşmasına neden olur.

Beyin kabuğu: İnsandaki sinir sisteminin en üst kontrol bölgesi bu kıvrımlı yapıdır. Orta beyni sarar ve en üstte yer alır. Henüz bütün işlevleri açığa çıkarılmamıştır. Algılama ve değerlendirme görevlerini yürütmektedir. Bu bölgenin özel alanları görme, işitme gibi duyuları kontrol eder. Bölgenin hasar görmesi kişide felç gibi sorunlara neden olur.