Merkezi sinir sistemi organları, merkezi sinir sistemi kafatasında ve omurgada yer alan beyin ve omurilikten meydana gelmiştir. Bütün beyinle omurilikle birlikte bir eksen oluşturmaktadır. Bunlar uzun uzantılara sahip, nöron denilen sinir hücreleriyle destek doku nörogli hücrelerinden yapılıdır. 1,5 kg toplam ağırlığa sahiptir. Beyin sapından çıkan on iki kafa siniri vardır. Bunun dışında 31 çift omurilik siniri bulunur. Sinirler vücudun dışla ilişkisini sağlar. Bunlar duyum ve hareket sinirleridir.
On iki kafa siniri nelerdir?
- Görme siniri
- Koklama siniri
- Göz hareket siniri
- Üçüz sinir
- Troklea siniri
- Göz dış hareket siniri
- Yüz siniri
- Dil yutak siniri
- İşitme siniri
- Akciğer mide siniri
- Dilaltı siniri
- Omurga siniri
Merkezi sinir sistemi organları nelerdir?
Beyin
Beyin bilincin, içgüdü ve deneyimlerle kazanılan bilgilerin biçimlendiği yerdir. Sinir sisteminde önemli bir yere sahiptir. Vücuttaki tüm hareketlerin, tepkilerin yönetildiği, belleğin, duyguların ve kişiliğin merkezidir. Beyin büyüklüğünün zekayla bağlantısı yoktur. Erkeklerin beyninin kadınlardan, yetişkinlerin çocuklardan büyük olması, sadece yaşla, vücut ağırlığı ile cinsiyetten kaynaklanır. Beyin yapısı insanda kıvrımlı, iri bir cevize benzer. Bu kıvrımlar açılırsa, yastık yüzeyi kadar geniş bir alan oluşturur. Beynin en önemli kısmı kişiliği ve duyguları yönlendiren, iki yarım küreden oluşan asıl beyindir. Vücudun en gelişmiş organı olan beyin ortalama 1350 gramdır. Milyonlarca sinir hücresinin toplandığı beyin kabuğu kirli beyaz renkli göründüğünden, doku boz madde olarak tanımlanır. Bu dokunun altında vücudun her yerine uzanan sinir lifleri aksonlar bulunur. Burası beyaz bir kılıfla sarıldığından, doku ak madde olarak tanımlanır. Meninks adlı beyin zarları da, içten dışa doğru pia mater, araknoid, dura mater olarak tanımlanır. Beynin ortasında karıncık adı verilen 4 boşluk vardır. İçleri beyin omurilik sıvısıyla kaplıdır. Bu sıvı beyin karıncıklarında üretilir ve beyni herhengi bir darbeden koruyacak tampon görevi görür.
Duyu organları aracılığıyla vücuttan bilgi alan beyin, duyumsama sürecini bu şekilde geçirir. Bilgileri alan beyin, bunları değerlendirir ve hareket sinirleriyle kaslara gerekli emirleri gönderir. Vücudun değişik yerlerindeki duyu ve hareket sinirlerini denetleyen alanlar beyin kabuğunda bulunur. Yani gözle bakar beyinle görürüz, kulakla dinler, beyinle işitiriz.
Beyincik: Beynin arka tarafındaki sinir kütlesidir. Buna arka beyinde denmektedir. Beyindeki ikinci büyük kısımdır. Burası daha az kıvrımlı olan 2 parçadan meydana gelir. Yüzeyi gri renkli, içi beyaz renk hakim bazı alanlar gridir. Beyinciğin en önemli işlevi vücudun dengesini sağlamasıdır. Gözler ve denge organları, kulaklardaki yarım daire kanallarıyla bunu birlikte yürütür. Buralardan gelen uyarılarla beyincik durumu ayarlar. Aynı zamanda vücudu dengede tutacak olan kasları kasılı halde tutar. Gözler kapalı olduğundan, iş yapmak daha zor olur, dengede durmak güçleşir. Kas etkinliğini denetleyerek, beyne en büyük yardımcıdır. Kaslara giden uyarıları kuvvetlendirerek, kas geriliminin sürmesini sağlar. Beyincik kas kasılmasını kendisi başlatamaz. Ancak kasların kısmi kasılmada kalmasını sağlayabilir. Gergin duran kasların vücudun ayakta durmasını sağlaması, insanın bilinci dışında olur. Bunun nedeni beyinciğin bilinç düzeyi dışında hareket etmesidir. Beyincik zedelenmesi olursa, hareketlerde uyumsuzluk ve denge bozukluğu olur.
Beyin sapı: Beyinde yarım küreleri ve beyinciği bağlayan bölümdür. Beynin en önemli bölümü olan beyin sapı soğan ilik ve varol köprüsü adında 2 bölümden oluşur. Vücuttaki iç organlarla beyin arasındaki bağlantıyı sağlar. Solunum hızının denetlenmesi, kalp atımlarının denetlenmesi ve refleks hareketlerinin denetimi beyin sapının görevlerindendir. Duyulardan gelen kafatası sinirleri de buradan geçer.
Omurilik
Merkezi sinir sistemindeki son organdır. Omurga kanalının içinde bulunan, kaba silindir şeklindeki bölümdür. Omurilik soğanından başlayarak, 2. bel omuruna kadar uzanır. Uzunluğu yaklaşık 40-45 cm kadardır. 3. boyun omuruyla 2. sırt omuru ve 10. sırt omuru ile 2. sırt omurunun arasında kalınlaşmaktadır. İncelerek aşağıya uzanan omurilik, koni şeklini almaktadır. Meninks zarı ile beyin omurilik sıvısıyla çevrilmiştir. İki tarafından 31 çift omurilik siniri çıkmaktadır. Omuriliğin ortasında boz madde ve nöronların gövdeleri bulunur. Ön kısmında hareket hücreleri, arkada duyu hücreleri bulunur. Boz madde ve ak maddeyi saran, uyarıları taşıyan sinir demetleri vardır. 31 çift sinir yardımıyla duyumsal uyarıları taşıyan omurilik, aynı zamanda refleks eylemlerinin merkezidir. Gelen uyarıları arka köklerle almakta, ön köklerle uyarıları direkt olarak kaslara iletmektedir.